Jos mus livččii okta sávaldat, sávášin ahte mii sámit heaittášeimmet oassálastimis stáhta viggamušaide jávkadit min. Okta dain viggamušain lea sápmelašmeroštallan.

###

Čuvvon guovvamánus livestream bokte seminára duohtavuohtakomišuvnna birra mii dollui Anáris. Millii bázii eandalitge maŋimuš panela gos sámit hálle iešguđetlágan vugiin, mainna stáhta lea viggan jávkkadit sin, sin sogaid ja bearrašiid sámi identitehta. Nu mo Eduardo Gonzales civkkii, panela livččii sáhttán leat duohtavuohtakomišuvnna deaivvadeamis.

Millii bázii maid gažaldat guldaleaddjiid gaskkas. Jearri lei vissa vehá lahppon go álggii hállat dan birra, mo sámediggi mearrida sámiide gullevaš áššiid birra muhto buohkat eai beasa leat mielde dáhkamin daid mearrádusaid vaikko su mielas galggašedje.

Lean 2011 rájes dutkan eamiálbmogiid iešmearridanásahusaid ja iešmearrideami ollašuvvama Sámis, Ruonáeatnamis ja Kanadas. Dán dutkamuša vuođul lea eambbo go čielggas, ahte sámedikkiin ii leat mangelágan mearridanváldi sámiide guoskevaš áššiin – earret ruhtajuolludeamis kultur- ja gielladoaimmaide ja olbmuid bálkáheamis bargui sámediggái.[1]

Reaškkihin okto jearri nurrideapmái. Láttánat leat bahkkemin sámediggái go gáddet ahte sámedikkis lea mearridanváldi sámiide guoskevaš áššiin. Galggašiigoson sihtat stáhtaministera muitalit sidjiide ahte sámediggi gal ii mearrit ii fal mastige, de heaittášedjegoson bahkkemis dohko? (Go eai sii dieđusge jáhke maid sápmelaš dadjá.)

Ja go láttánat heaittašedje bahkkemis sámediggái, sii soitet heaitit bahkkemis maid sámedikki válgaregisterii (man sii leat maid ádden boastut muhtinlágan sámeregisterin)?

Gos galggašii burgigoahtit boasttoáddejumiid?

###

Guhkkin. Láttánat áŋgiruššagohte duššindahkat sámiid iešmearrideami 1990-logu álggus go sámeláhka evttohuvvui. Sin áŋgiruššamiid geažil sámeláhka hávdáduvvui ja šattai sámediggeláhka ja kulturautonomiija, mat ledje maiddái kompromissat garra báikkálaš vuostálastima geažil. Badjel 20 jagi sii leat háliidan sápmelažžan sápmelačča sadjái iešguđet vugiin. Okta leamaš gáibidit viiddit sápmelašmeroštallama.

Sápmelašmeroštallamis lea šaddan guovddáš vuohki jávkadit sámiid. Vehá seammaláhkai go Kanada Indian Act lea dahkan 1876 rájes. Dál rehkenastit ahte ii mana šat máŋga jagi go eai leat šat “virggálaš indiánat”. Eatnašat háliidit hávdádit olles Indian Act.

Dál lean fuomášan oktageardánis čovdosa váttis áššái: Heaitihit sámedikki. Dan sadjái huksegoahtit siiddaid Sámi.

Sámedikki heaittidemiin čoavddašeimmet čuolmma sápmelašmeroštallamis. Sámedikki haga mii eat dárbbaš válgalogahallama. Go eat dárbbaš válgalogahallama, eat dárbbaš sápmelašmeroštallama. Go eat dárbbaš sápmelašmeroštallama, man alde láttánat dalle riidalit? Dan botta go sii smihttet dan, mii sáhttit bidjat iežamet návccaid ja resurssaid gaskaneamet hukset ja nanosmahttit iežamet servodaga ja servošiid.

Mun in leat áidna gii lea smiehttan dan. Lean háleštan earáinge geat leat jurddašan justá seamma – ja dat leat seammaláhkái sámit geat háliidit ovddidit ja leat guhká geahččalan ovddidit sámeáššiid. Muhto mis váilot vuogit ja maiddái mu mielas duostilvuođa háleštit almmolaččat dás.

Jos sámedikki heaitideapmi orru jallas jurdda, hás mii jurddašit eará vejolašvuođaid ja skenarioid? Mii lea du evttohus? Hás mii ságastit dain ovttas? Mis lea nu stuorra dárbu háleštišgoahtit gaskaneamet iešguđet molssaeavttuin. Mii eat sáhte beare jagis nubbái reageret dasa mii boahtá olggobealde.

Duostatgo mii smiehttat mii dáhpáhuvašii jos mii ieža mearridivččiimet heaittihit sámedikki? Nappo geavahivččiimet dan rievtti mii midjiide gullá álbmogin riikkaidgaskasaš lága mielde (= iešmearridanrievtti), jearakeahttá geasge oažžutgo mii?

Mun dieđášin goit ovtta mii dáhpáhuvašii: stáhta livččii báifáhkka heađis go das ii livčče šat alibi, gulahallanguoibmi ja gohčostat. Dasa lassin stáhta garttašii heahpanit riikkaidgaskasaš oktavuođain. Eamiálbmogat leat álo leamaš čeahppi geavahit dan ovtta vearjju mii sis lea: politics of shaming, heahpanahttinpolitihka.

Eat mii goit stáhtas bala, amma? Oktii jerren mas mii ballat olbmos gean in jáhkkán ballamis mastige. Son vástidii ahte min iežamet álbmogis.

Dán lean maid ovdal dadjan: sámediggi lea dievva buriid ja buorredáhtolaš, barggolaš ja čeahpes olbmuid. Vihki lea ásahusas ja vuogádagas. Jurddaš jos buot dan čehpodaga ja áŋgiruššama geavahivččii eará sajis?

Muhtimin orru ahte mii eat duostta geahččat speadjalii ja oaidnit dan duohtavuođa ahte min agálaš čilgen ja ákkástallan ii leat dolvon gosage. Mii leat seamma (dahje vearrás) dilis go guoktelogi jagi dassái. Alimus hálddahusriekti geavaha sámiid iešmearridanvuoigatvuođa Suomas. Munnje lea leamaš vehá ártet máhccat Sápmái ja Supmii ja fuomašit ahte ságastallan ii leat olus rievdan guoktelogi jagis. Áidna mii orru rievdan leat namahusat maid láttánat geavahit alcceseaset.

Mii galgat duostat goit háleštit iešguđet molssaeavttuin. Mii eat hálit leat dán seamma vártnuhis (dahje vearrát) dilis guoktelogi jagi geahčen. Mun goit sávan ahte mii eat leat šat čilgemin ja ákkástallamin seammaid jagis 2038. Gos ja goas sáhttit háleštišgoahtit gaskaneamet molssaeavttuin?

[1]Girji dutkamušas almmustuvvá maŋŋelis dán jagi.