Suoma alimus hálddahusrievtti mearrádus mannan čavčča sámedikkeválggaid birra lea issoras skándala, numo Suoma Sámedikki ságadoalli Pirita Näkkäläjärvi cealká Ávviris 5.4.2024. Suomas dán skandálas eai goit oro earát go sámit berošteamen – iige dat leat jur šaddan váldoáššin Sámi mediasge. Mearrádusas lea sáhka stáhta seahkaneames sámeservodaga siskkáldas áššiide seahkaneames, sámiid vuođđorivttiid duolbmamis ja riektesajádaga váilumis.
Mii dárbbašat ođđa strategiijaid váikkuhit ja čájehit vuostehágu. Mii dárbbašat almmolaš biehttaleami politihka, mainna bágget Suoma stáhta ja dan ásahusaid rievdadit badjel guoktelogi jagi joatkašuvvan badjelgeahččama ja riekteduolbmama. Min ođđa strategiija lea biehttalit leat jienaskeahttá ođđa sámediggeválggain, maid alimus hálddahusriekti lea gohččon lágidit. Mii eat sáhte šat dohkkehit stáhta riektevuogadaga boasttovuođaid iežamet vuostá dahje legitimeret dan mearrádusaid, mat rihkkot sámiid vuođđorivttiid.
Suoma alimus hálddahusrievtti mearrádusa mielde mannan čavčča sámediggeválggat eai lean lágalaččat danin go Sámedikki válgalávdegoddi ii dohkkehan jienastanlohkui 72 olbmo. Válgalávdegoddi anii, ahte olbmot eai leat sámit. Sámedikki válgalávdegoddi lea sámiid iešheanalaš orgána, mii lea fápmuduvvon čađahit válggaid. Numo buot earáge iešheanalaš ásahusain, das lea riekti geavahit iežas árvvoštallama ja autonomiija dahkat mearrádusaid numo geahččá buoremussan. Mii lea vuogádat, mas okta álbmot seahkana nuppi álbmoga servodatlaš ja politihkalaš proseassaide? Dat lea sámiid “iešmearrideapmi” Suomas.
Suoma alimus hálddahusrievtti mearrádus čalmmustahttá ilgádis duohtavuođa sámiid vuoluštuvvon dilis ja politihkalaš sajádagas Suomas. Dán vártnuhis dili mii dađebahábut dávjá ieža vajáldahttit iežamet doaimmaid ja bargguid siste; ahte mis sámiin ii leat mangelágan iešmearrideapmi, ii oppa dasge geat besset searvat min álbmotválljenorgánaide.
Mearrádus sisttisdoallá maiddái gohččuma Sámedikki doallat ođđa válggaid geassemánus. Muhto mii lea ođđa válggaid lágalašvuohta? Numo muhtimat leat juo cealkán, ođđa válggaid doallan lea lágaheapmi. Suoma riektevuogadat lea seahkanan Sámiid sorjjasmeahttun ásahusa, Sámedikki válgalávdegotti, mearrádusaide. Dát dahká ođđa válggaid lágaheapmin sámi iešmearridanrievtti vuođul. Sámedikki legitimitehta sámiid álbmotválljenásahussan lea biddjon gažaldatvulosin čielgaseabbot go muhtin áigái. Suoma alimus hálddahusriekti mearrádus maiddái heajuda duohtavuohta- ja soabadallanproseassa mii lea jođus Suomas.
Garra duohtavuohta Suomas lea ahte sámit eat sáhte mearridit oktasaččat mange áššis. Mii eat sáhte dohkkehit dákkár dili eatge sáhte diktit áššiid joatkašuvvat “numo dábálaččat”. Dálá dilis min áidna váikkuhanvejolašvuohta lea boikoteret Suoma alimus hálddahusrievtti mearridan ođđa válggaid. Dát eai leat min válggat. Dat leat Suoma riektevuogádaga válggat. Válggaid boikoteren lea kollektiiva proteasta ja vuostálastin, mainna mii sáhttit čájehit ahte eat dohkket mearrádusa eatge oppalohkái sámiid dálá riektedili. Boikoteremiin sáhttet dasa lassin leat guhkit áigge váikkuhusat sámi politihkalaš ja servodatlaš diliid buorideames ja nannemis.
Válggaid boikoteremiin mii sáhttit čalmmustahttit dálá dili struktuvrralaš hástalusaid: Suoma riektevuogádat roavvasit badjelgeahččá sápmelaččaid rievtti iešmearrideapmái. Suopma lea dohkkehan Ovttastuvvan našuvnnaid Eamiálbmogiid rivttiid julggaštusa, mas celko ahte eamiálbmogiid iešmearrideapmái gullá čavgasit riekti mearridit das, mo álbmot meroštallá iežaset čearddalaš gullevašvuođa ja lahttovuođa. Suopma lea čatnasan Eamiálbmogiid rivttiid julggaštussii, muhto stáhta riektevuogadat ii váldde mangeláhkai vuhtii sámi iešmearrideami dahje julggaštusa artihkkala čearddalaš gullevašvuođas.
Oktasaš boikoteren čájeha viiddes duhtameahttunvuođa ja sámiid oktasaš oainnu das, ahte mii eat dohkket eatge legitimere alimus hálddahusrievtti mearrádusa. Dat čájeha ahte mii eat dohkket viidát vuogádaga, mas sápmelaččain ii leat mangelágan duođalaš váldi mearridit oppa dasge, geaid mii atnit sápmelažžan ja iežamet servodahkii gullevažžan. Dat lea buot álbmogiid vuođđoriekti. Otná Suomas dat ii liikká ollašuva. Makkár riektestáhta Suopma lea?
Válggaid boikoteremiin lea vejolaš presset eiseváldiid ollašuhttit ođastusaid buoridit boahttevaš válggaid legitimitehta. Deháleamos dáin lea lunddolaččat sámediggelága ođasmahttin, mii lea máŋgii jo bisánan iešguđet ráđđehusaid duohkái. Jos sámit guđđet jienaskeahttá alimus hálddahusrievtti mearridan válggain, stáhta bággehallá bargat áššiin juoida. Dat ii sáhte leat barggakeahttá maidige dilis, mas ii šat gávdno legitima Sámediggi. Lunddolaččat sámediggelága ođasmahttin lea vuosttamužžan dan listtus.
Válggaid boikoteren sáhttá maiddái movttiidahttit olbmuid, servviid ja servošiid huksegoahtit ođđalágan politihkalaš ja servodatlaš oassálastima hámiid. Dat sáhttá ráhpat vejolašvuođaid ja bovttiidit ságastallamiid báikkálaš dási vuogádagaid ealáskahttimis, numo ovdamearkka dihtii siiddaid, dahje eará molssaeavttuid, vieruid dahje vugiid nannet dálá sámi servodatlaš vuogádaga.
Oktasaš válggaid boikoteren buktá maiddái stuorat mediafuomašumi Suoma sivilaservodagas ja álbmogiidgaskasaččat, mii fas lasiha almmolaš diđolašvuođa sámiid dilis Suomas. Dáinna lágiin sáhttá leat vejolaš hukset viidat doarjaga ja bidjat garrasut deattu sámiide guoski lágaid ja politihkalaš vuogádaga ođasmahttimii Suomas. Oktasaš boikoteren sáhttá leat oassin stuorat strategiijas bágget riektevuogádaga ja ráđđehusa vuđolut politihkalaš rievdadusaide, maidda lea hui čielga dárbu ja man duohtavuohta- ja soabadallanproseassa Suomas geatnegahttá.
Dutkamuš ja vásáhus miehtá máilmmi čájehit, ahte válggaid boikoteren ja leahkit jienaskahttá lea demokráhtalaš vuohki, mainna vuostálastit ja čájehit vuostehágu eahpevuoiggalaš stivrra ja ortnega vuostá. Dat lea dábálaš politihkalaš vierru ja reaidu diliin, mas leat unnan eará váikkuhanvejolašvuođat. Válggaid boikoteren lea beaktil eandalii dalle go dahkko oktasaččat – dasa servet buohkat dahje goit eanaš olbmot.
Ale jienas, alege álgge evttohassan. Ođđa válggat eai leat sámiid válggat. Mii berret ovttas ja viidat dál čájehit, ahte ná ii sáhte joatkašuvvat, ja ahte mii eat dohkket dálá dili, mas stáhta ja riektevuogádat jámmá seahkanit sámiid iežaset servodatlaš ja politihkalaš áššiide ja mearridit dain beroškeahttá sámiid oainnuin dahje rivttiin. Mii berret čájehit, ahte Suoma alimus hálddahusrievtti mearrádus ii leat legitiima. Dát lea min liiba dál ovttas presset Suoma stáhta, gearretvuogádaga ja eiseváldiid gudnejahttit ja ollašuhttit sámiid iešmearrideami. Suoma stáhta lea čatnasan dasa sihke iežas vuođđolágas ja dohkkehemiin Ovttastuvvan Našuvnnaid Eamiálbmotrivttiid julggastuša.
Almmustuvvan Ávviris 11.4.2024